Czy jestem alkoholikiem?

Ludzie mają bardzo różne poglądy na temat tego, co już jest alkoholizmem, a co jeszcze można uznać po prostu za pijaństwo lub (przy użyciu określeń medycznych) za "picie szkodliwe".

Sprawę nieco ułatwiają kryteria diagnostyczne ujęte w klasyfikacjach chorób (ICD 10, DSM 5). Dostarczają one częściowo zobiektywizowanych podstaw do rozpoznania. Chociaż alkoholizm niewątpliwie jest chorobą i często diagnoza nie budzi wątpliwości, to jednak nie ma dostępnych narzędzi diagnostycznych pozwalających tak jednoznacznie stwierdzić chorobę jak to jest np. w przypadku cukrzycy czy nadciśnienia.

Kolejną kwestią jest akceptacja rozpoznania przez pacjenta. Jedną z bardziej ewidentnych cech uzależnienia jest zaprzeczanie mające "chronić" alkoholika przed bolesnym wglądem w rzeczywistość. Praktyka pokazuje jednak, że korzystanie z kryteriów jest zasadne szczególnie w przypadku osób w sytuacji nieoczywistej lub mających wątpliwości (niestety rzadko kiedy konfrontacja z kryteriami jest w stanie przebić się do głębszej świadomości alkoholika i skłonić go do zmian). Warto również skorzystać z diagnostycznych testów
przesiewowych. Jednak większość osób uzależnionych zanim zdecyduje się na leczenie musi doświadczyć bólu związanego z konsekwencjami uzależnienia. Sama świadomość bycia uzależnionym rzadko jest czynnikiem motywującym.

Kryteria diagnostyczne uzależnienia od alkoholu 

Koncepcję alkoholizmu jako choroby sformułował w 1849 roku szwedzki lekarz Magnus Huss¹. Od tego czasu naukowcy zmagali się z wyznaczeniem teoretycznej granicy pomiędzy nadmiernym spożyciem alkoholu, wynikającym z przyczyn chorobowych, a tym, które takiego podłoża nie ma i jest jedynie manifestacją zachowań wykraczających poza ogólnie przyjęte normy kulturowe. Efektem tych dyskusji są współczesne kryteria zawarte w klasyfikacjach – ICD-10 i DSM-5.

W 1956 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, wydając po raz pierwszy "Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych" (DSM I), podjęło decyzję o formalnym zaklasyfikowaniu alkoholizmu do grupy zaburzeń psychicznych i umieściło go w grupie zaburzeń osobowości. Status osobnej jednostki chorobowej przyznano mu w trzeciej rewizji DSM, wydanej w 1980 roku. Zrezygnowano wówczas z terminu "alkoholizm" i utworzono dwie odrębne kategorie: "nadużywanie alkoholu" i "uzależnienie od alkoholu"¹.

Najnowsza, wydana w maju 2013 r. przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, piąta wersja klasyfikacji zaburzeń psychicznych (DSM-5), wprowadziła nową kategorię diagnostyczną nazwaną "zaburzeniami używania alkoholu". Stanowi ona połączenie, istniejącego w poprzedniej klasyfikacji (DSM-IV), "nadużywania alkoholu" i "uzależnienia od alkoholu". Uwzględniono w niej trzy stopnie nasilenia zaburzenia: łagodny, umiarkowany i ciężki².

Według klasyfikacji DSM-5 o problemowym wzorcu picia alkoholu, powodującym istotne klinicznie zaburzenia funkcjonowania lub cierpienie, można mówić, jeśli zachowanie danej osoby odpowiada co najmniej dwóm kryteriom z wymienionych poniżej i utrzymuje się przez okres 12 miesięcy³.

1. Alkohol często jest spożywany w dużych ilościach lub przez okres dłuższy niż zamierzano.
2. Występuje stałe pragnienie lub nieudane próby przerwania albo ograniczenia picia alkoholu.
3. Poświęcanie wiele czasu na aktywności związane ze zdobywaniem alkoholu, piciem go i niwelowaniem skutków jego działania.
4. Pragnienie, silna potrzeba lub przymus picia alkoholu.
5. Powtarzające się picie alkoholu powoduje zaniedbanie podstawowych obowiązków w pracy szkole lub domu.
6. Kontynuowanie picia alkoholu pomimo ciągłych lub nawracających problemów społecznych i interpersonalnych spowodowanych lub pogłębionych przez skutki picia alkoholu.
7. Ograniczanie lub porzucanie z powodu alkoholu ważnych aktywności społecznych, zawodowych lub rekreacyjnych.
8. Powracanie do spożywania alkoholu w sytuacjach, w których jest to fizycznie ryzykowne.
9. Spożywanie alkoholu pomimo ciągłych lub nawracających problemów fizycznych lub psychicznych spowodowanych lub pogłębionych przez działanie alkoholu.
10. Ujawnienie się tolerancji na alkohol związane z potrzebą znacznie zwiększonej ilości alkoholu (aż do zatrucia) dla osiągnięcia pożądanego efektu lub z widocznym znacznym zmniejszeniem działania alkoholu przy wypijaniu tej samej ilości.
11. Występowanie zespołu abstynencyjnego, które wiąże się:
    • z ujawnieniem się charakterystycznych dla tego zespołu objawów lub
    • z używaniem alkoholu (czy innej zbliżonej substancji, np. benzodiazepiny)
    w celu zmniejszenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych.

Pierwsza klasyfikacja Światowej Organizacji Zdrowia obejmująca problemy związane z używaniem substancji psychoaktywnych ukazała się w 1967 roku w ósmej wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów (ICD-8). Obowiązujący
aktualnie termin "zespół uzależnienia od alkoholu" został zaproponowany w 1976 roku przez Edwardsa i Grossa. Dwa lata później trafił on do ICD-9¹.

W aktualnej klasyfikacji (ICD-10) poza "uzależnieniem od alkoholu" wyszczególniono również "szkodliwe spożywanie alkoholu", które rozpoznawane jest w sytuacji powstania szkód psychicznych i fizycznych w następstwie picia alkoholu przy jednoczesnym braku objawów uzależnienia⁴.

Aktualnie obowiązująca w Europie Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 definiuje uzależnienie od alkoholu jako⁴: zespół objawów somatycznych, behawioralnych i poznawczych, w których picie alkoholu staje się priorytetowe nad innymi poprzednio ważniejszymi zachowaniami.

Do rozpoznania potrzebne jest stwierdzenie co najmniej trzech z poniższych objawów w czasie ostatniego roku:

1. Silne pragnienie przyjmowania substancji lub poczucie przymusu jej przyjmowania.
2. Trudności w kontrolowaniu zachowań związanych z piciem alkoholu, jego rozpoczęcia, zakończenia lub ilości.
3. Fizjologiczne objawy stanu odstawienia występujące po przerwaniu lub zmniejszeniu ilości przyjmowanej substancji w postaci charakterystycznego dla danej substancji zespołu abstynencyjnego albo używanie tej samej lub podobnie działającej substancji w celu zmniejszenia nasilenia bądź uniknięcia objawów abstynencyjnych.
4. Występowanietolerancjipolegającejnapotrzebiespożyciawiększychdawek do wywołania efektu powodowanego poprzednio mniejszymi dawkami.
5. Postępujące zaniedbywanie alternatywnych przyjemności lub zainteresowań z powodu picia alkoholu. Zwiększenie ilości czasu potrzebnego na zdobywanie, spożywanie lub powracanie do normy po spożyciu alkoholu.
6. Picie alkoholu pomimo wyraźnych dowodów jego szkodliwych następstw.

Piśmiennictwo: 
1. Woronowicz B.T. Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia. Warszawa, Poznań. PARPAMEDIA, Media Rodzina; 2009.
2. Nasierowski T. Historia uzależnień. Psychiatria w Praktyce Ogólnole- karskiej, 2007; 7(3): 118-127.
3. Habrat B. Organizm w niebezpieczeństwie. Warszawa. PARPA; 1998 
4. Samochowiec A., Chęć M., Kołodziej Ł., Samochowiec J. Zaburzenia używania alkoholu: czy nowe kryteria diagnostyczne implikują zmianę strategii terapeutycznych? Alcoholism and Drug Addiction, 2015; 28:55-63.